Tekst źródłowy strony Polski Komitet Narodowościowy na Okręg Mazurski

{{EWiM OrganizacjeDlaKategoriiDzieje infobox
 |Nazwa_instytucji    = Polski Komitet Narodowościowy na Okręg Mazurski
 |Grafika             = burski.jpg
 |Opis_grafiki        = Jerzy Burski, przewodniczący Polskiego Komitetu Narodowościowego w Olsztynie
 |Rodzaj_organizacji  = społeczny organ doradczy administracji państwowej
 |Profil_dzialalnosci = weryfikacja narodowościowa ludności autochtonicznej
 |Rok_zalozenia       = 1945
}}

''' Polski Komitet Narodowościowy na Okręg Mazurski [OPKN]''' - właściwie: Okręgowy Polski Komitet Narodowościowy przy Urzędzie Pełnomocnika Rządu RP na Okręg Mazurski. Działający w latach 1945-1946 społeczny organ opiniodawczy (pomocniczy) w procesie [[Weryfikacja narodowościowa|weryfikacji narodowościowej]] ludności autochtonicznej zamieszkałej na [[Warmia|Warmii]] i [[Mazury|Mazurach]].
<br/><br/>
== Historia ==
Po włączeniu w początkach 1945 r. w granice państwa polskiego południowej części [[Prusy Wschodnie|Prus Wschodnich]] zasadniczym problemem politycznym, społecznym oraz prawnym był status zamieszkującej ten obszar ludności. Obejmując władzę w regionie, państwo polskie stanęło przed zagadnieniem rozróżnienia tych obywateli III Rzeszy, którzy nie byli Niemcami, w celu przyznania im pełni praw obywatelskich. 

Procedura weryfikacji narodowościowej w sensie administracyjnym zdefiniowana została pierwotnie jako akcja "rejestracyjna". Prowadzona od wiosny 1945 r., zyskała ramy prawne i proceduralne w maju 1945 r. Decyzja o uznaniu za członka narodu polskiego leżała w kompetencjach administracji lokalnej (starostw i [[Zarządu Miejskiego w Olsztynie]]), ale podstawą decyzji była opinia "czynnika społecznego", który przybrał formułę OPKN. 

OPKN powołany został zarządzeniem Pełnomocnika Rządu RP na Okręg Mazurski z dnia 16 czerwca 1945 r. z zadaniem (m.in.) opracowania instrukcji dla rozwiązywania spraw narodowościowych, stworzenie struktur gminnych i powiatowych Komitetu oraz pomoc przy organizowaniu i rozdziale opieki społecznej dla polskiej ludności tubylczej.

W skład PKN weszło 12 osób. Przewodniczącym został [[Jerzy Burski]], członkami m.in.: [[Bogumił Labus]], Klara Malewska, [[lkwim: Maria Zientara-Malewska|Maria Zientara]] (Zientarówna), [[Gustaw Leyding]], [[lkwim:Paweł Sowa|Paweł Sowa]], ks. [[Jan Hanowski]].

Likwidacja OPKN była skutkiem różnicy, jaka zachodziła pomiędzy władzami państwowymi a działaczami Komitetu w projektowaniu drogi unifikacyjnej Warmii i Mazur z resztą kraju. OPKN skupiał działaczy autochtonicznych, którzy dążyli do zachowania pewnych odrębności prawnych i poszanowania specyfiki kulturowej regionu. Rządzący prowadzili natomiast politykę pełnego i natychmiastowego ujednolicenia  RP w każdym możliwym zakresie: społecznym, prawnym, kulturowym i politycznym.

Prace nad likwidacją OPKN podjęto na forum [[Mazurska Wojewódzka Rada Narodowa|Mazurskiej Wojewódzkiej Rady Narodowej]] na początku 1946 r. Rolę komitetów narodowościowych przejąć miały rady narodowe, które jednak były wówczas wciąż w powijakach - stąd ogniwa OPKN funkcjonowały jeszcze do jesieni 1946 r., a Komitet zlikwidowano ostatecznie uchwałą Mazurskiej WRN z 27 września 1946 r.

== Cele i zadania organizacji ==
OPKN za swoje cele podstawowe uznał:
* przeprowadzenie selekcji narodowościowej wśród ludności zamieszkującej [[Okręg Mazurski]]
* kwalifikacja miejscowych Polaków do uzyskania odszkodowań za straty i pomocy doraźnej
* ustalenie wytycznych w zakresie traktowania mniejszości niemieckiej
* współpraca przy ogólnym procesie repolonizacji człowieka i ziemi w [[Okręgu Mazurskim]]
== Organizacja wewnętrzna i struktury terenowe ==
OPKN miał swą siedzibę w [[Olsztyn|Olsztynie]]. Jego organizacja wewnętrzna zakładała funkcjonowanie Zebrania Ogólnego jako organu uchwalającego, sekcji programowych (ds. odszkodowań i pomocy oraz ds. mniejszości niemieckiej), Wydziału Wykonawczego oraz sekretariatu. 

Strukturę  terenową OPKN tworzyły Powiatowe Komitety Narodowościowe [PKN]. Członków PKN powoływał i mianował przewodniczący OPKN. Przewodniczący PKN mieli prawo powoływania gminnych komitetów narodowościowych.

Podstawowym zadaniem PKN-ów było opiniowanie wszystkich ankiet jakie złożono w odpowiedniej komórce administracji państwowej oraz orzekanie na tej podstawie o przynależności (bądź nie) do narodu polskiego. Od decyzji władz powiatowych przysługiwało petentowi prawo odwołania się do OPKN, którego orzeczenia były ostateczne.

Ostatecznie w całym [[Okręg Mazurski|Okręgu Mazurskim]] powstało piętnaście PKN ([[Bartoszyce]], [[Biskupiec]], Licbark = [[Lidzbark Warmiński]], Łuczany = [[Giżycko]], [[Morąg]], Nibork = [[Nidzica]], [[Olsztyn]], [[Ostróda]], [[Pasłęk]], [[Pisz]], Rastembork = [[Kętrzyn]], [[Susz]], [[Szczytno]], Węgobork = [[Węgorzewo]], Ządzbork = [[Mrągowo]]) oraz jeden miejski KN w Olsztynie. W kilku powiatach powstawały również gminne komitety narodowościowe  (m. in.: w olsztyńskim, [[Powiat piski|piskim]], [[Powiat szczycieński|szczycieńskim]]. 

== Działalność ==
Głównym zadaniem OPKN było opiniowanie wniosków o przyjęcie w poczet narodu polskiego. W ciągu roku działalności komitety narodowościowe różnych szczebli pozytywnie rozpatrzyły od 60 do 70 tysięcy takich wniosków.

Inne pola działalności to: opieka nad matką i dzieckiem (m.in. poprzez utworzenie żłobków, noclegowni, stołówek itp. w ramach Stacji Opieki Nad Matką i Dzieckiem), rozdział pomocy materialnej i żywnościowej, świadczenie pomocy autochtonom w załatwianiu spraw urzędowych, organizacja kursów repolonizacyjnych, gromadzenie danych o Warmiakach i Mazurach wywiezionych do ZSRS, pomaganie w powrotach do rodzinnych gospodarstw itd.

== Źródła archiwalne ==
Archiwum Państwowe w Olsztynie, zespoły: nr 390, nr 617

[[Kategoria:Dzieje Warmii i Mazur]] [[Kategoria: Historia]] [[Kategoria: 1945-1989]]<br />