Parafia pw. św. Anny w Barczewie: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja zweryfikowana] |
m (Zastępowanie tekstu - "Kler parafialny" na "Duchowni parafii") |
|||
| (Nie pokazano 46 wersji utworzonych przez 5 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{Parafia infobox | {{Parafia infobox | ||
| − | |nazwa = | + | |nazwa = Parafia pw. św. Anny w Barczewie |
| − | |grafika = | + | |grafika = |
| − | |podpis grafiki = | + | |podpis grafiki = |
|siedziba = Barczewo | |siedziba = Barczewo | ||
|adres = 11-010 Barczewo | |adres = 11-010 Barczewo | ||
|data powołania = połowa XIV w. | |data powołania = połowa XIV w. | ||
|data zamknięcia = | |data zamknięcia = | ||
| − | |wyznanie = | + | |wyznanie = katolickie |
| − | |kościół = | + | |kościół = rzymskokatolickie |
| − | |1. jednostka typ = | + | |1. jednostka typ = Archidiecezja |
|1. jednostka nazwa = Warmińska | |1. jednostka nazwa = Warmińska | ||
| − | |2. jednostka typ = | + | |2. jednostka typ = Dekanat |
|2. jednostka nazwa = Barczewo | |2. jednostka nazwa = Barczewo | ||
| − | |obiekt sakralny funkcja = | + | |obiekt sakralny funkcja = Kościół |
| − | |obiekt sakralny = | + | |obiekt sakralny = kościół pw. św. Anny w Barczewie |
|dzień wspomnienia = 25, 26 lipca, 7 sierpnia, 9, 22 września, 9, 22 grudnia | |dzień wspomnienia = 25, 26 lipca, 7 sierpnia, 9, 22 września, 9, 22 grudnia | ||
| − | |www = http://www.swanna.barczewo.pl/index.php | + | |www = [http://www.swanna.barczewo.pl/index.php www.swanna.barczewo.pl] |
}} | }} | ||
| + | '''Parafia pw. św. Anny w Barczewie''' – parafia rzymskokatolicka usytuowana w [[Barczewo|Barczewie]], należąca do archidiecezji warmińskiej, do dekanatu Barczewo. [[lkwim:Kościół pw. św. Anny i św. Szczepana w Barczewie|Kościół parafialny pw. św. Anny]] znajduje się na ulicy F. Nowowiejskiego. Proboszczem rzymskokatolickiej parafii pw. św. Anny jest ks. kan. [[Marek Paszkowski]].<br/><br/> | ||
| + | ==Historia parafii== | ||
| + | Parafia pw. św. Anny uważana jest za pierwszą wspólnotę, która istniała w Barczewie, tj. od XIV wieku. Pierwsza faza kształtowania się wspólnoty parafialnej polegała na rozbudowie kompleksów sakralnych, takich jak klasztor czy kościół przeznaczony na parafię. | ||
| + | |||
| + | W wieku XVI nastąpił rozwój działalności kościoła jako instytucji. W tym czasie poszerzono zakres kościelnych kompetencji, ingerując tym samym w różne aspekty życia społecznego mieszkańców. Kościół zajął się m.in. edukacją oraz niesieniem opieki dla potrzebujących starców i osób chorych. Mieszkańcy Barczewa zaczęli zrzeszać się w bractwa. | ||
| + | |||
| + | W konsekwencji pierwszego rozbioru Polski władzę w Barczewie przejęli prusacy. Nowa administracja podjęła w XIX w. decyzje, które ograniczyły znacząco wpływy Kościoła. Przejawiało się to w postaci ingerencji władz pruskich w kwestie szkolnictwa, co oznaczało m.in. obowiązek nauki języka niemieckiego na lekcjach religii i pozostałych przedmiotów. Jednym z wielu problemów, z którymi musiał zmagać się Kościół w Barczewie był aspekt narodowościowy, który wpływał na religijność mieszkańców. Likwidacji uległ również ówczesny klasztor. Mieszkańcy znacząco odczuli brak duchowego przywódcy, autorytetu który umocniłby ich w wierze. Powstanie zakładu karnego miało swe daleko idące skutki, które odczuwali nowi księża przybywający do miasta. | ||
| + | |||
| + | II wojna światowa również wpłynęła na obniżenie się liczby wiernych. Zakończenie działań II wojny światowej wyznaczyło nowy etap w życiu parafii. Od 1945 r. podjęto szereg działań mających na celu odbudowę kompleksów kościelnych zdegradowanych w wyniku działań wojennych z lat 1939–1945. Władze komunistyczne wywierały daleko idący wpływ na wszelkie przejawy życia społecznego, w tym religii. Zlikwidowano nauczanie religii w szkołach i utrudniano jej organizację poza nią. Ponadto hamowano działalność charytatywną parafii, utrudniano budowę nowych obiektów kościelnych, dyskredytowano księży oraz wiernych. W następstwie antyklerykalnej działalności władz komunistycznych aktywność parafian znacząco zmalała. Polityka tego czasu przyczyniła się do rozdwojenia postawy wiernych na jawną i ukrytą. Oficjalnie parafianie brali czynny udział w życiu publicznym, społecznym i zawodowym, natomiast w ukryciu oddawali się praktykom religijnym. | ||
| + | Odczuwalna zmiana nastawienia mieszkańców Barczewa do kwestii religii miała miejsce w 1987 r., kiedy to nastąpiło drugie nawiedzenie kopii obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej. Natomiast w roku 1989 zmiany ustrojowe wpłynęły pozytywnie na podejście parafian do religii. Przeobrażenia wewnętrzne nie tylko przywróciły religię do programu nauczania. Duszpasterstwo zaczęło uczestniczyć w życiu codziennym mieszkańców, dzięki temu nastąpiło unormowanie sytuacji społecznej. | ||
| + | ==Kościół parafialny== | ||
| + | Kościół będący siedzibą parafii pw. św. Anny w Barczewie został wybudowany u schyłku wieku XIV. Miał postać hali trójnawowej, gdzie wysokość poszczególnych naw była sobie równa. W konsekwencji pożaru, który miał miejsce w 1544 r. kościół został doszczętnie strawiony przez ogień. Jedyne co po nim wówczas pozostało to magistralne mury. Kościół wkrótce odbudowano. Powstała wówczas dodatkowo wieża i odbudowano sklepienie. Klęska pożaru niejednokrotnie dotknęła kościół (1594 r., 1798 r.). Prace budowlane w 1900 r. zapewniły kościołowi prezbiterium, które posiadało wieżę od strony północnej, wybudowaną na planie kwadratu oraz kruchtę od strony południowej. | ||
| − | + | Zewnętrzna powierzchnia budynku została obłożona szkarpami. Ich narożne części mają układ ukośny. Ponadto szkarpy są dwuschodowe i mają kapliczkowe zwieńczenia. Okna kościoła mają kształt ostrołuku. Znajdujący się ponad nimi fryz jest wgłębiony (tynkowany). Wschodnia transza kościelnego szczytu korpusu posiada ostrołukowe wnęki ukoronowane sterczącymi elementami. Na wierzchołku kompleksu kościelnego umieszczono wieżyczkę w stylu klasycystycznym. Posiada ona chorągiew niewielkich rozmiarów, na której znajduje się znamienna data 1798 r. W tym roku miał miejsce jeden z licznych pożarów, który zniszczył kościół i w tym samym roku dokonano jego ponownej odbudowy, dlatego ta data jest tak ważna. | |
| − | |||
| − | |||
| − | + | Kościół od wewnątrz jest trzynawowy. Posiada filary w liczbie czterech ośmiobocznych par. Sklepienie jest kuliste przy nawie głównej i kryształowe przy bocznej. | |
| − | + | Kościół posiada dwojakie wyposażenie wnętrza, barokowe z XVIII w. oraz neogotyckie z XX w. Najstarszy element kościoła – krucyfiks jest datowany na 1500 r. Inne detale pierwotnego wyposażenia nie przetrwały do czasów współczesnych. | |
| + | ==Klasztor== | ||
| + | Datacja klasztoru przypada na lata 70. XIV w. [[Jan Stryprock]] (biskup) przy podpisywaniu dokumentu lokacyjnego Barczewa zaznaczył, że musi się znaleźć miejsce na budowę pod klasztor. Mieścić się on miał w granicach murów miasta. Obiekt klasztorny powstał na planie czworoboku. Jego skrzydło od strony południa przystosowano na kościół. Klasztor powstał w stylu gotyckim. Pierwotnie w jego pobliżu znajdowały się obiekty gospodarcze. | ||
| − | + | Reformacja przyczyniła się do opustoszenia klasztoru, dlatego [[lkwim:Stanisław Hozjusz|Stanisław Hozjusz]] (biskup) postanowił wydzierżawić klasztor na rzecz miasta. W XVI w. [[Andrzej Batory]] (biskup) dokonał przebudowy klasztoru. Jego kadencja wpłynęła pozytywnie na rozwój klasztoru. Z jego inicjatywy Klemens VII zgodził się, aby go oddać pod opiekę Bernardynów. Administracja pruska podjęła decyzję o przebudowaniu obiektów klasztornych na więzienie, co miało miejsce w 1823 r. | |
| − | + | ==Duchowni parafii (do 1945 r.)== | |
| − | == | ||
| − | |||
*Henricus (od 1337 r.) | *Henricus (od 1337 r.) | ||
| − | *Henryk von Heilsberg ( | + | *Henryk von Heilsberg (1387–1389) |
*Jakub Dywon (1443-1444) | *Jakub Dywon (1443-1444) | ||
*Marcin Zengner (od 1504 r.) | *Marcin Zengner (od 1504 r.) | ||
| Linia 41: | Linia 51: | ||
*Łukasz Moschik (od 1552 r.) | *Łukasz Moschik (od 1552 r.) | ||
*Szymon Hempner (od 1565 r.) | *Szymon Hempner (od 1565 r.) | ||
| − | *Wilhelm Baldensheim ( | + | *Wilhelm Baldensheim (1571–1593) |
*Tomasz Markaim (1593-1610) | *Tomasz Markaim (1593-1610) | ||
| − | *Daniel Knobloch | + | *Daniel Knobloch – koadiutor (od 1610 r.) |
| − | *Oswald Dungovius( | + | *Oswald Dungovius (1611–1614) |
| − | *Jerzy Guski ( | + | *Jerzy Guski (1615–1625) |
| − | *Augustyn Knorr ( | + | *Augustyn Knorr (1625–1632) |
| − | *Jakub Lamshöfft | + | *Jakub Lamshöfft – koadiutor (od 1633 r.) |
*Jakub Lamshöfft (od 1634 r.) | *Jakub Lamshöfft (od 1634 r.) | ||
| − | *Jan Lidigk ( | + | *Jan Lidigk (1637–1641) |
| − | *Jakub Schambogen | + | *Jakub Schambogen – koadiutor (od 1638 r.) |
| − | *Lucas Krieger ( | + | *Lucas Krieger (1641–1657) |
| − | *Przecisław Szembrowski ( | + | *Przecisław Szembrowski (1657–1663) |
| − | *Jan Lieder | + | *Jan Lieder – koadiutor (od 1661 r.) |
| − | *Marcin Stanisław Korzeniewski( | + | *Marcin Stanisław Korzeniewski (1663–1665) |
| − | *Adrian von Linda( | + | *Adrian von Linda (1666–1674) |
| − | *Martin Bodin( | + | *Martin Bodin (1674–1685) |
| − | *Piotr Melchior Sadowski( | + | *Piotr Melchior Sadowski (1685–1719) |
| − | *Stanisław Cybori( | + | *Stanisław Cybori (1719–1723) |
| − | *Jan Jerzy Dromler ( | + | *Jan Jerzy Dromler (1723–1728) |
| − | *Jan Gotfryd von Helden-Gąsiorowski( | + | *Jan Gotfryd von Helden-Gąsiorowski (1728–1742) |
*Stanisław Berendt-koadiutor (od 1733 r.) | *Stanisław Berendt-koadiutor (od 1733 r.) | ||
| − | *Jerzy Krzysztof Lebach | + | *Jerzy Krzysztof Lebach – wicearchiprezbiter (1739–1744) |
*Antoni Schulz-koadiutor (od 1739 r.) | *Antoni Schulz-koadiutor (od 1739 r.) | ||
| − | *Ignacy Wawrzyniec Radigk ( | + | *Ignacy Wawrzyniec Radigk (1743–1746) |
| − | *Ferdynand Antoni Ludwich ( | + | *Ferdynand Antoni Ludwich (1746–1757) |
| − | *Franciszek Albert Zahn ( | + | *Franciszek Albert Zahn (1757–1763) |
| − | *Walenty Franciszek Biermann ( | + | *Walenty Franciszek Biermann (1763–1765) |
| − | *Wawrzyniec Albrecht ( | + | *Wawrzyniec Albrecht (1769–1803) |
| − | *Piotr Szulc ( | + | *Piotr Szulc (1803–1821) |
| − | *Andrzej Orgaβ ( | + | *Andrzej Orgaβ (1821–1830) |
| − | *Andrzej Herholz ( | + | *Andrzej Herholz (1830–1834) |
| − | *Walenty Krzynkowski ( | + | *Walenty Krzynkowski (1834–1859) |
| − | *Walenty Gotzhein ( | + | *Walenty Gotzhein (1859–1869) |
| − | *Edward Stock ( | + | *Edward Stock (1869–1890) |
| − | *Rudolf Steffen ( | + | *Rudolf Steffen (1890–1893) |
| − | *Jan Hirschberg ( | + | *Jan Hirschberg (1894–1911) |
| − | *Karol Neumann ( | + | *Karol Neumann (1912–1919) |
| − | *Jan Heller ( | + | *Jan Heller (1920–1936) |
*Maksymilian Tarnowski (od 1936 r.) | *Maksymilian Tarnowski (od 1936 r.) | ||
| + | |||
| + | ==Zobacz też== | ||
| + | [http://pl.wikipedia.org/wiki/Parafia_%C5%9Bw._Andrzeja_Aposto%C5%82a_w_Barczewie Parafia św. Andrzeja Apostoła w Barczewie] [27.07.2014] | ||
==Bibliografia== | ==Bibliografia== | ||
| − | + | Laskowska Urszula, ''Barczewo. Z dziejów parafii św. Anny'', Olsztyn 1999.<br/> | |
| − | [[Kategoria: Kościół | + | Koziełło-Poklewski Bohdan Jerzy, ''600 lat Barczewa'', Olsztyn 1964.<br/> |
| + | [http://www.swanna.barczewo.pl/index.php www.swanna.barczewo.pl] [27.07.2014]<br/><br/> | ||
| + | [[Kategoria: Kościół rzymskokatolicki]] [[Kategoria: Archidiecezja warmińska]] [[Kategoria: Dekanat Barczewo]] [[kategoria: 1301-1400]] [[kategoria: Barczewo (gmina miejsko-wiejska)]] | ||
Aktualna wersja na dzień 08:56, 28 lip 2015
| Parafia pw. św. Anny w Barczewie | |
| | |
| Siedziba | Barczewo |
| Adres | 11-010 Barczewo |
| Data powołania | połowa XIV w. |
| Wyznanie | katolickie |
| Kościół | rzymskokatolickie |
| Archidiecezja | Warmińska |
| Dekanat | Barczewo |
| Kościół | kościół pw. św. Anny w Barczewie |
| Wspomnienie liturgiczne | 25, 26 lipca, 7 sierpnia, 9, 22 września, 9, 22 grudnia |
| www.swanna.barczewo.pl | |
Parafia pw. św. Anny w Barczewie – parafia rzymskokatolicka usytuowana w Barczewie, należąca do archidiecezji warmińskiej, do dekanatu Barczewo. Kościół parafialny pw. św. Anny znajduje się na ulicy F. Nowowiejskiego. Proboszczem rzymskokatolickiej parafii pw. św. Anny jest ks. kan. Marek Paszkowski.
Spis treści
Historia parafii
Parafia pw. św. Anny uważana jest za pierwszą wspólnotę, która istniała w Barczewie, tj. od XIV wieku. Pierwsza faza kształtowania się wspólnoty parafialnej polegała na rozbudowie kompleksów sakralnych, takich jak klasztor czy kościół przeznaczony na parafię.
W wieku XVI nastąpił rozwój działalności kościoła jako instytucji. W tym czasie poszerzono zakres kościelnych kompetencji, ingerując tym samym w różne aspekty życia społecznego mieszkańców. Kościół zajął się m.in. edukacją oraz niesieniem opieki dla potrzebujących starców i osób chorych. Mieszkańcy Barczewa zaczęli zrzeszać się w bractwa.
W konsekwencji pierwszego rozbioru Polski władzę w Barczewie przejęli prusacy. Nowa administracja podjęła w XIX w. decyzje, które ograniczyły znacząco wpływy Kościoła. Przejawiało się to w postaci ingerencji władz pruskich w kwestie szkolnictwa, co oznaczało m.in. obowiązek nauki języka niemieckiego na lekcjach religii i pozostałych przedmiotów. Jednym z wielu problemów, z którymi musiał zmagać się Kościół w Barczewie był aspekt narodowościowy, który wpływał na religijność mieszkańców. Likwidacji uległ również ówczesny klasztor. Mieszkańcy znacząco odczuli brak duchowego przywódcy, autorytetu który umocniłby ich w wierze. Powstanie zakładu karnego miało swe daleko idące skutki, które odczuwali nowi księża przybywający do miasta.
II wojna światowa również wpłynęła na obniżenie się liczby wiernych. Zakończenie działań II wojny światowej wyznaczyło nowy etap w życiu parafii. Od 1945 r. podjęto szereg działań mających na celu odbudowę kompleksów kościelnych zdegradowanych w wyniku działań wojennych z lat 1939–1945. Władze komunistyczne wywierały daleko idący wpływ na wszelkie przejawy życia społecznego, w tym religii. Zlikwidowano nauczanie religii w szkołach i utrudniano jej organizację poza nią. Ponadto hamowano działalność charytatywną parafii, utrudniano budowę nowych obiektów kościelnych, dyskredytowano księży oraz wiernych. W następstwie antyklerykalnej działalności władz komunistycznych aktywność parafian znacząco zmalała. Polityka tego czasu przyczyniła się do rozdwojenia postawy wiernych na jawną i ukrytą. Oficjalnie parafianie brali czynny udział w życiu publicznym, społecznym i zawodowym, natomiast w ukryciu oddawali się praktykom religijnym.
Odczuwalna zmiana nastawienia mieszkańców Barczewa do kwestii religii miała miejsce w 1987 r., kiedy to nastąpiło drugie nawiedzenie kopii obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej. Natomiast w roku 1989 zmiany ustrojowe wpłynęły pozytywnie na podejście parafian do religii. Przeobrażenia wewnętrzne nie tylko przywróciły religię do programu nauczania. Duszpasterstwo zaczęło uczestniczyć w życiu codziennym mieszkańców, dzięki temu nastąpiło unormowanie sytuacji społecznej.
Kościół parafialny
Kościół będący siedzibą parafii pw. św. Anny w Barczewie został wybudowany u schyłku wieku XIV. Miał postać hali trójnawowej, gdzie wysokość poszczególnych naw była sobie równa. W konsekwencji pożaru, który miał miejsce w 1544 r. kościół został doszczętnie strawiony przez ogień. Jedyne co po nim wówczas pozostało to magistralne mury. Kościół wkrótce odbudowano. Powstała wówczas dodatkowo wieża i odbudowano sklepienie. Klęska pożaru niejednokrotnie dotknęła kościół (1594 r., 1798 r.). Prace budowlane w 1900 r. zapewniły kościołowi prezbiterium, które posiadało wieżę od strony północnej, wybudowaną na planie kwadratu oraz kruchtę od strony południowej.
Zewnętrzna powierzchnia budynku została obłożona szkarpami. Ich narożne części mają układ ukośny. Ponadto szkarpy są dwuschodowe i mają kapliczkowe zwieńczenia. Okna kościoła mają kształt ostrołuku. Znajdujący się ponad nimi fryz jest wgłębiony (tynkowany). Wschodnia transza kościelnego szczytu korpusu posiada ostrołukowe wnęki ukoronowane sterczącymi elementami. Na wierzchołku kompleksu kościelnego umieszczono wieżyczkę w stylu klasycystycznym. Posiada ona chorągiew niewielkich rozmiarów, na której znajduje się znamienna data 1798 r. W tym roku miał miejsce jeden z licznych pożarów, który zniszczył kościół i w tym samym roku dokonano jego ponownej odbudowy, dlatego ta data jest tak ważna.
Kościół od wewnątrz jest trzynawowy. Posiada filary w liczbie czterech ośmiobocznych par. Sklepienie jest kuliste przy nawie głównej i kryształowe przy bocznej.
Kościół posiada dwojakie wyposażenie wnętrza, barokowe z XVIII w. oraz neogotyckie z XX w. Najstarszy element kościoła – krucyfiks jest datowany na 1500 r. Inne detale pierwotnego wyposażenia nie przetrwały do czasów współczesnych.
Klasztor
Datacja klasztoru przypada na lata 70. XIV w. Jan Stryprock (biskup) przy podpisywaniu dokumentu lokacyjnego Barczewa zaznaczył, że musi się znaleźć miejsce na budowę pod klasztor. Mieścić się on miał w granicach murów miasta. Obiekt klasztorny powstał na planie czworoboku. Jego skrzydło od strony południa przystosowano na kościół. Klasztor powstał w stylu gotyckim. Pierwotnie w jego pobliżu znajdowały się obiekty gospodarcze.
Reformacja przyczyniła się do opustoszenia klasztoru, dlatego Stanisław Hozjusz (biskup) postanowił wydzierżawić klasztor na rzecz miasta. W XVI w. Andrzej Batory (biskup) dokonał przebudowy klasztoru. Jego kadencja wpłynęła pozytywnie na rozwój klasztoru. Z jego inicjatywy Klemens VII zgodził się, aby go oddać pod opiekę Bernardynów. Administracja pruska podjęła decyzję o przebudowaniu obiektów klasztornych na więzienie, co miało miejsce w 1823 r.
Duchowni parafii (do 1945 r.)
- Henricus (od 1337 r.)
- Henryk von Heilsberg (1387–1389)
- Jakub Dywon (1443-1444)
- Marcin Zengner (od 1504 r.)
- Jakub Gleser (od 1530 r.)
- Jerzy Glintzon (od 1533 r.)
- Łukasz Moschik (od 1552 r.)
- Szymon Hempner (od 1565 r.)
- Wilhelm Baldensheim (1571–1593)
- Tomasz Markaim (1593-1610)
- Daniel Knobloch – koadiutor (od 1610 r.)
- Oswald Dungovius (1611–1614)
- Jerzy Guski (1615–1625)
- Augustyn Knorr (1625–1632)
- Jakub Lamshöfft – koadiutor (od 1633 r.)
- Jakub Lamshöfft (od 1634 r.)
- Jan Lidigk (1637–1641)
- Jakub Schambogen – koadiutor (od 1638 r.)
- Lucas Krieger (1641–1657)
- Przecisław Szembrowski (1657–1663)
- Jan Lieder – koadiutor (od 1661 r.)
- Marcin Stanisław Korzeniewski (1663–1665)
- Adrian von Linda (1666–1674)
- Martin Bodin (1674–1685)
- Piotr Melchior Sadowski (1685–1719)
- Stanisław Cybori (1719–1723)
- Jan Jerzy Dromler (1723–1728)
- Jan Gotfryd von Helden-Gąsiorowski (1728–1742)
- Stanisław Berendt-koadiutor (od 1733 r.)
- Jerzy Krzysztof Lebach – wicearchiprezbiter (1739–1744)
- Antoni Schulz-koadiutor (od 1739 r.)
- Ignacy Wawrzyniec Radigk (1743–1746)
- Ferdynand Antoni Ludwich (1746–1757)
- Franciszek Albert Zahn (1757–1763)
- Walenty Franciszek Biermann (1763–1765)
- Wawrzyniec Albrecht (1769–1803)
- Piotr Szulc (1803–1821)
- Andrzej Orgaβ (1821–1830)
- Andrzej Herholz (1830–1834)
- Walenty Krzynkowski (1834–1859)
- Walenty Gotzhein (1859–1869)
- Edward Stock (1869–1890)
- Rudolf Steffen (1890–1893)
- Jan Hirschberg (1894–1911)
- Karol Neumann (1912–1919)
- Jan Heller (1920–1936)
- Maksymilian Tarnowski (od 1936 r.)
Zobacz też
Parafia św. Andrzeja Apostoła w Barczewie [27.07.2014]
Bibliografia
Laskowska Urszula, Barczewo. Z dziejów parafii św. Anny, Olsztyn 1999.
Koziełło-Poklewski Bohdan Jerzy, 600 lat Barczewa, Olsztyn 1964.
www.swanna.barczewo.pl [27.07.2014]
