Tuławki

Tuławki
Kościół w Tuławkach. Fot. Mieczysław Kalski
Rodzaj miejscowości	wieś sołecka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olsztyński
Gmina	Dywity
Liczba ludności (2010)	542
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Tuławki
Położenie na mapie Polski Tuławki
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Ślady przedwojennej zabudowy wsi.
Źródło: archipelag.ceik.eu

Tuławki (niem. Tollack) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Dywity. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. Miejscowość w 2010 roku była zamieszkana przez 542 osoby. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Maria Kozioł.

Położenie

Miejscowość jest położona na Pojezierzu Olsztyńskim, na trasie Olsztyn – Tuławki – Dobre Miasto, 16 km na północny wschód od Olsztyna.

Dzieje miejscowości

Nazwa miejscowości ma pruskie korzenie. Stanowi połączenie dwóch słów: talis (szeroki) i lauks (pole). W dokumentach pojawiają się różne odmiany nazwy: Tollauke (1358), Tolaken (1591), Tollauken (1625), Tuławki (1879). Wieś została lokowana w 1369 roku przez biskupa Jana Stryprocka. Wojny w XV i XVI spustoszyły jednak miejscowość, która zaczęła się wyludniać. Podjęto próbę ponownego obsadzenia opuszczonej ziemi, czego efektem stało się wydanie ponownego aktu lokacji. Nadania dokonał w roku 1538 ówczesny biskup Marcin Kromer. Kaplica wzniesiona w 1782 została konsekrowana przez biskupa Ignacego Krasickiego. Obecnie kaplica pełni funkcję kościoła filialnego parafii w Barczewku. Na przełomie XIX i XX wieku w Tuławkach działały dwie karczmy prowadzone przez Warmiaków. Szkoła we wsi została założona pod koniec XVIII stulecia. W 1825 roku uczęszczało do niej 73 dzieci. Na początku XIX wieku Tuławki stały się najdalej wysuniętą w kierunku północnym miejscowością z polską ludnością. W 1854 roku dwie trzecie mieszkańców miało posługiwać się językiem polskim. Spis urzędowy wykazał, że w roku 1864 aż 651 mieszkańców Tuławek posługiwało się językiem polskim; jedynie 64 osoby mówiły wyłącznie po niemiecku. Jednak już w 1911 roku w miejscowej szkole uczyło się 155 niemieckich dzieci i 73 polskich. W latach 1888-1891 we wsi działała biblioteczka polska Towarzystwa Czytelni Ludowych.

Po plebiscycie w roku 1920 została uruchomiona polska biblioteczka, która funkcjonowała do 1926 roku. Wśród mieszkańców Tuławek znaleźli się również członkowie Związku Polaków w Niemczech. W okresie międzywojennym sympatycy NSDAP założyli szkołę Hitlerjugend. Na jej potrzeby wybudowano strzelnicę, której pozostałości przypominają o tym ciężkim okresie w dziejach - niestety nie tylko tej małej społeczności. Symbolem wydarzeń roku 1945 jest bez wątpienia grób Palmowskich, zlokalizowany przy drodze na Dąbrówkę Wielką. Małżeństwo zostało rozstrzelane przez Sowietów wskutek oskarżenia rzuconego przez pracującą w ich gospodarstwie Rosjankę. W czasie II wojny światowej częściowo zniszczona została również kaplica, którą odbudowano do roku 1947.

W 1993 roku Tuławki były zamieszkane przez 499 osób. Obecnie we wsi działa apteka, ośrodek zdrowia, poczta oraz 2 sklepy.

Szkolnictwo

W miejscowości funkcjonuje zespół szkół, w skład którego wchodzą: szkoła podstawowa oraz gimnazjum.

Turystyka

• niebieski szlak rowerowy o długości 32 km – przebieg trasy: Dywity – Dągi – Różnowo – Dąbrówka Wielka – Nowe Włóki – Gradki – Frączki – Tuławki – Gady – Wadąg – Dągi – Dywity

Zabytki

• kaplica z 1782 roku; zlokalizowana w centrum wsi
• zabytkowa kapliczka zlokalizowana naprzeciwko kaplicy
• opuszczona kapliczka warmińska przy drodze na Radosty
• kapliczka z czerwonej cegły zlokalizowana przy drodze na Nowe Włóki
• kapliczka zlokalizowana na kolonii, z widniejącą datą "1933" na chorągiewce

Ludzie związani z miejscowością

• Piotr Bałtroczyk (ur. 1961) – dziennikarz, pisarz, satyryk, mieszka w Tuławkach
• Klemens Frenszkowski (1899–1964) – urodzony w Tuławkach folklorysta, działacz społeczny, autor opowiadań Śmierć Burnaczki
• Jan Szadowski (1834–1914) – ksiądz katolicki, działacz religijno–społeczny, obrońca mowy polskiej

Ciekawostki

We wsi realizowany jest projekt Centrum Edukacji i Inicjatyw Kulturalnych w Olsztynie pod nazwą "Archipelag - atlas miejsc niezwykłych Warmii i Mazur".

Bibliografia

Jadwiszczak Andrzej S., Klimek Robert, Kosińska Teresa, Warmia znana i nieznana: Ługwałd, Spręcowo, Sętal, Nowe Włóki, Plutki, Gradki, Tuławki, Gady, Frączki, Studzianka, Derc, Barczewko, Maruny, Gady 2011.
Lewicka Daniela, Tomkiewicz Ryszard, Gmina Dywity: teraźniejszość i przeszłość, Olsztyn 1994.
Skurzyński Piotr, Warmia i polskie Dolne Prusy. Przewodnik turystyczny, Gdynia 2012.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Archipelag. Atlas miejsc niezwykłych Warmii i Mazur [13.12.2013]
Bank Danych Lokalnych GUS [13.12.2013]